Bron afbeelding: instagram story van f-site
In Nederland hebben alle basisscholen en middelbare scholen de wettelijke taak ‘actief burgerschap en sociale integratie’ te bevorderen. Hoe pak je dit als school goed aan? Hoe zorg je ervoor dat anti-racisme een plek krijgt in jouw dagelijkse praktijk? Voor veel docenten begint het bij een open mindset hebben dat we op dit vlak wellicht allemaal wat te leren hebben en niet alle antwoorden al weten. Hieronder een aantal tips om je op gang te helpen. Ik hoor graag welke andere tips jijzelf hebt.
Zie kleur
Antiracisme is niet hetzelfde als kleurenblind zijn. Door te zeggen dat iedereen gelijk is in jouw klaslokaal en dat je de kleur van je leerlingen niet ziet misken je de werkelijkheid. Uit onderzoek blijkt, dat scholen die oog hebben voor diversiteit, er beter in slagen om de prestatiekloof tussen leerlingen met en zonder migratieachtergrond te verkleinen. Scholen bevinden zich op een schaal van drie verschillende aanpakken: het kleurenblind beleid (culturele verschillen zijn irrelevant), assimilatiebeleid (verwerpen culturele verschillen), en multicultureel beleid (leren van elkaars verschillen). Het klinkt goed als je zegt, wij kijken niet naar je achtergrond maar streven vooral naar gelijkheid, maar dit kan er ook voor zorgen dat je leerlingen zich minder gezien en minder thuis voelen in de klas. Als je diversiteit op een actieve en positieve manier benadert, dan nemen de sociale samenhang én de prestaties toe.
Laat je vooroordelen checken
Het idee voor deze blog ontstond toen ik docent Engels Marieke in een Facebook groep voor leraren lesmateriaal zag delen over George Floyd met de oproep om fouten en ‘bias’ te melden. Ik dacht meteen wat goed, dat ze dit lesmateriaal deelt, zich zo kwetsbaar opstelt en open staat voor feedback. Het lastige van een blinde vlek is dat je hem zelf niet kan zien, je moet erop gewezen worden door anderen. In de gedeelde powerpoint stond een screenshot van George Floyd met de knie van de agent op zijn nek. Een van de docenten merkte op dat het voor leerlingen traumatisch kan zijn hiermee geconfronteerd te worden en dat een andere foto van George Floyd wellicht gepaster is.
Het maken van lesmateriaal en het geven van de lessen gebeurt vaak achter gesloten deuren, daarom zal je zelf actief om feedback moeten vragen om het te kunnen ontvangen.
Tien keer meer geschiedenis – Verzwegen geschiedenis op school.
De welbekende 10 tijdvakken die aangehouden worden voor geschiedenis zijn uiteraard ook niet geschreven in een vacuüm zonder bias. Binnen het Nederlandse geschiedenisonderwijs wordt op dit moment gebruik gemaakt van tien tijdvakken, waarbij de focus op de Nederlandse en Europese geschiedenis ligt. De nadruk op een Nederlands en Europees perspectief die hier wordt gekozen, biedt focus, maar kan door een gebrek aan kennismaking met perspectieven uit andere delen van de wereld ook vooroordelen of stereotypen in de hand werken of achterhaalde beelden versterken. The Black Archives publiceerde vorig jaar een serie posters met een alternatieve kijk op deze 10 tijdvakken. De poster is gericht op het bevorderen van onderwijs rondom wereldgeschiedenis, verzwegen perspectieven en het aanzwengelen van een gesprek hierover op verschillende niveaus. Hierbij lag de focus op geschiedenis buiten de bekende Europese kaders. Gebruik de posters in je les als start van een gesprek over het belang van aandacht voor wereldgeschiedenis en verzwegen perspectieven. Of uiteraard, als je docent geschiedenis bent, gebruik het als inspiratie voor een andere invulling van de tijdvakken.
Train multiperspectiviteit.
Multiperspectiviteit houdt in dat mensen zich ervan bewust zijn dat hun perspectief één van de vele perspectieven is. Elk verhaal, persoon of onderwerp heeft verschillende invalshoeken. De mens is altijd bepaald door zijn familie, zijn persoonlijkheid, zijn sociale achtergrond, zijn cultuur, zijn religie, zijn geslacht. De eerste stap naar multiperspectiviteit is erkennen dat je eigen blik op de wereld gekleurd is.
bron: wereldburgerschapseducatie.ucll.be
Laat je leerling een gesprek aangaan of een tekst schrijven over wat hun kijk op de wereld heeft beïnvloed. Hieronder zie je drie voorbeelden van teksten van leerlingen van mijn oude school De Nieuwe Internationale School Esprit. Dit zijn de introducties van de antwoorden op de vraag, “Door welke lens kijk jij naar de wereld?”
Daarnaast zijn er verschillende werkvormen die je in alle lessen kan toepassen waarbij leerlingen leren vanuit verschillende perspectieven te kijken.
Een van de meest bekende is de 6 denkhoeden van de bono. Leerlingen zijn vaak geneigd problemen steeds op éénzelfde manier te benaderen. Door de denkhoeden te gebruiken, worden ze gedwongen om het probleem ook eens van een andere kant te bekijken.
Een andere favoriete werkvorm van mijzelf is het vier hoeken van het klaslokaal debat.
Hang briefjes op in de hoeken van je klaslokaal met Heel erg eens, eens, oneens, heel erg oneens. Schrijf een stelling op het bord en laat leerlingen lopen naar de hoek die bij hun past. Daarna gaan leerlingen met elkaar in debat over de stelling. Het mooiste van deze werkvorm is het moment waarop leerlingen van mening veranderen en naar de andere hoek van het lokaal lopen. Multiperspectiviteit impliceert dat je open staat om je mening te laten veranderen. Zo gebeurt het wel eens dat degenen die aan het begin het hardste voor een stellen argumenteerde toch oversteekt naar de tegen kant. Dit debat staand in de hoeken van de klaslokaal voeren maakt het zichtbaar dat het ok is om van mening veranderen en maakt het veiliger om dit ook buiten de lessen om te doen.
Het Anne Frank huis heeft ook twee interessante lespakketten die je hiervoor kan inzetten. Situatiekaarten over vooroordelen en discriminatie: Leerlingen werken in kleine groepjes en positioneren de beledigende en discriminerende situaties geïllustreerd op de kaarten. Leerlingen leren beargumenteren ‘waarom’ zij bepaalde uitspraken niet zo erg of juist wel erg vinden.
En het lespakket Free2choose?. Mag een politieagent tijdens zijn werk een tulband dragen? Mogen neonazi’s voor een synagoge demonstreren? Mag een ambtenaar weigeren homo’s met elkaar te laten trouwen? Leerlingen gaan in debat aan de hand van verschillende korte filmpjes over botsende grondrechten.
Wat is de “lived experience” van de klas?
De term “lived experience” wordt gebruikt om de ervaringen en indrukken uit de eerste hand van het leven als lid van een minderheid of onderdrukte groep te beschrijven. Wat zijn de ervaringen van jouw leerlingen met racisme? Vooral op het vmbo merk ik dat leerlingen hier graag over praten en ervaringen met racisme willen delen. Geef deze leerlingen de ruimte om hun kant van het verhaal te delen. Zorg er wel voor dat je deze vraag open stelt zodat de leerling zelf kan kiezen of hij of zij wil reageren. Soms wordt het werk van het uitleggen van hoe racisme werkt of waarom iets racistisch is bij de zwarte leerlingen neergelegd terwijl hij/zij daar niet op zit te wachten. Om dit telkens te herhalen laat je deze leerlingen hun ervaringen herleven wat wellicht traumatisch voor ze kan zijn. Helemaal als dit in een debatvorm gebeurt waarbij andere leerlingen dit gaan proberen te weerleggen als niet racistisch. Laat niet jouw niet-witte leerlingen al dit werk doen. Zorg ervoor dat de sfeer veilig is en laat leerlingen kiezen of ze aan het gesprek mee willen doen of op de achtergrond willen blijven.
Vroeger werd er nog wel eens geëxperimenteerd door docenten en probeerde ze situaties na te bootsen waardoor leerlingen racisme zouden kunnen ervaren. Dit wordt nu vooral als onethisch gezien maar we hebben de beelden nog. Zoals het bekende experiment van Blue eyed, brown eyed students. Een goede video om het gesprek mee te beginnen met je klas.
Hoe ziet je klaslokaal er uit?
Hangen er alleen maar witte mannen aan je muren dan kan je hier een mooie set van posters vinden van vrouwelijke uitvinders met verschillende nationaliteiten.
Koop een bruine baby voor in de poppenhoek. Bestel boeken van zwarte schrijvers voor in de mediatheek. Koop een upside-down map voor in je aardrijkskunde lokaal. Schrijf welkom in verschillende talen. Kies auteurs van verschillende achtergronden tijdens je poëzie project.
Houd de energie en vastberadenheid van nu vast.
Besteed er niet alleen nu er een hype is, of wanneer de Zwarte Pieten discussie weer begint op te laaien aandacht aan. Zo voorkom je dat het thema racisme alleen aan Amerika of de Zwarte Pieten discussie wordt verbonden en maak je het een structureel onderdeel van je curriculum. Organiseer nu alvast een uitje naar het Tropenmuseum of The Black Archives bijvoorbeeld.
Ben niet bang om het gesprek aan te gaan met je leerlingen.
Ga moeilijke gesprekken niet uit de weg maar zie ze als een “teachable moment”. In deze Tedtalk laat docent Liz Kleinrock zien hoe zij het aanpakte toen een leerling de ongemakkelijke vraag stelde, “denk je dat mensen zwarte mensen niet leuk vinden omdat hun huid de kleur van poep heeft”?
Bronnen:
Verzwegen geschiedenis – Verhalen die iedere Nederlander aangaan – De Correspondent
https://www.fawakaondernemersschool.nl/wp-content/uploads/2020/01/Artikel-Hoe-word-je-een-wereldburger-Onderwijs-vakblad-JSW-Fawaka-WereldBurgerschap.pdf
Waarom je discriminatie in stand houdt als je doet alsof je kleurenblind bent – Brainwash
Onderzoek toont aan: scholen met oog voor diversiteit doen prestatiekloof tussen leerlingen krimpen | VRT NWS: nieuws
The Resilience of Students with an Immigrant Background | READ online
Social Justice | Teach and Transform
